Przeprowadzenie prac konserwatorskich, restauratorskich oraz robót budowlanych w celu zwiększenia atrakcyjności Opery Śląskiej i ochrony jej dziedzictwa kulturowego

Pełna nazwa Inwestycji:
Przeprowadzenie prac konserwatorskich, restauratorskich oraz robót budowlanych w celu zwiększenia atrakcyjności Opery Śląskiej i ochrony dziedzictwa kulturowego

Zgłaszający:
Opera Śląska w Bytomiu

Inwestor:
Opera Śląska w Bytomiu

Generalny wykonawca:
Alstal Grupa Budowlana Sp. z o.o., Sp. k.

Projektant:
Hanna Kramarczyk – Leśniak Studio Quattro

Okres prac:
26.05.2021-13.10.2023 r.

Lokalizacja:
Bytom ul. Moniuszki 21-23

Wartość inwestycji:
50 346 954,08 zł

Inwestycja w modernizację i renowację Opery Śląskiej stanowi przedsięwzięcie, które odzwierciedla szeroki rozmach działań podejmowanych w celu modernizacji i rozbudowy infrastruktury kulturalnej. Dzięki realizacji projektu „Przeprowadzenie prac konserwatorskich, restauratorskich oraz robót budowlanych w celu zwiększenia atrakcyjności Opery Śląskiej i ochrony jej dziedzictwa kulturowego” Opera Śląska znacząco rozszerzyła swoje możliwości zarówno pod względem artystycznym, jak i technologicznym.

Przeprowadzona modernizacja infrastruktury teatralnej pozwoliła na lepsze dostosowanie przestrzeni do wymogów współczesnego spektaklu, co przyczyniło się do poprawy komfortu widzów i jakości prezentowanych dzieł. Ponadto, wprowadzenie innowacyjnych rozwiązań technologicznych, takich jak nowoczesne systemy oświetleniowe czy dźwiękowe, umożliwiło podniesienie poziomu artystycznego prezentowanych spektakli oraz stworzyło nowe możliwości eksperymentowania dla twórców.

W wyniku przeprowadzonych prac Opera Śląska jako pierwsza w Polsce została wyposażona w najwyższej klasy system zmiennej akustyki, produkcji niderlandzkiej. System taki jest zainstalowany tylko w kilkunastu teatrach Europy, to nowość na skalę ogólnopolską. Dzięki niemu miłośnicy opery, jak również muzyki klasycznej mogą doświadczyć pełnego kontaktu ze sztuką, słuchając artystów w perfekcyjnie dobranych warunkach odbioru. Widzowie będą słuchali muzyki, solistów i chóru bezpośrednio – bez udziału mikrofonów, głośników. System ACS jedynie dopasowuje warunki akustyczne odbioru, tak aby dźwięk pozostał w pełni naturalny, a odbiór w każdym miejscu widowni taki sam.

Warto również podkreślić, że zrealizowana inwestycja przyczyniła się do promocji kultury regionu oraz zwiększenia atrakcyjności oferty kulturalnej, co zaowocowało większym zainteresowaniem ze strony publiczności. Dzięki temu Opera Śląska stała się nie tylko miejscem sztuki, lecz także istotnym punktem spotkań i wydarzeń kulturalnych dla mieszkańców regionu. Zrealizowana inwestycja stanowi przykład udanego przedsięwzięcia o znacznym rozmachu, które przyczyniło się do podniesienia standardów kulturalnych regionu i poprawy jakości życia jego mieszkańców. Inwestycja w modernizację i renowację Opery Śląskiej była niezwykle obszerna i ambitna pod wieloma względami. Rozmach prac był ogromny, obejmując wiele różnorodnych dziedzin i obszarów technicznych, architektonicznych oraz infrastrukturalnych. Oto kilka kluczowych punktów, które świadczą o wielkości i skali tego przedsięwzięcia:
1. Powierzchnia obiektu: Przebudowa objęła powierzchnię ponad 6 000 m², co samo w sobie świadczy o rozległości prac, które musiały być przeprowadzone.
2. Wartość inwestycji: Całkowity koszt inwestycji wyniósł około 62 milionów złotych, co jest znaczącą sumą pieniędzy, szczególnie biorąc pod uwagę zakres prac przeprowadzonych w ramach tego projektu.
3. Przebudowa budynku: Przebudowano wiele elementów strukturalnych i infrastrukturalnych budynku, włączając w to wymianę dachów, stropów, fundamentów oraz wykonanie termomodernizacji. Wyburzono i odbudowano części budynku, które były w złym stanie technicznym.
4. Nowe konstrukcje: W ramach inwestycji zbudowano nowe fragmenty budynku, które zwiększyły jego powierzchnię użytkową. Zainstalowano również nowe elementy, takie jak m.in. czujniki przeciwpożarowe i systemy akustyczne.
5. Zaawansowane technologie: Opera Śląska została wyposażona w najnowocześniejsze rozwiązania technologiczne, takie jak system zmiennej akustyki firmy ACS, który jest nowością na skalę ogólnopolską. Zastosowano również zaawansowany system nagłośnienia dla potrzeb estradowych. Zainstalowano także obrotową scenę, zapadnie sceniczną i podnoszony orkiestron.
6. Udogodnienia dla odwiedzających: Dużą uwagę poświęcono dostosowaniu obiektu do potrzeb odwiedzających, w tym osób z niepełnosprawnościami. Wybudowano nowe pomieszczenia oraz zapewniono infrastrukturę umożliwiającą organizację różnorodnych wydarzeń kulturalnych.
7. Ochrona dziedzictwa kulturowego: Podczas modernizacji zachowano i odrestaurowano wiele elementów historycznych, takich jak sztukateria i złocenia na widowni, sztukaterie na foyer, dając możliwość ich prezentacji odwiedzającym. Ponadto, teren wokół Opery został zagospodarowany, uwzględniając architektoniczny kontekst miejsca. Odrestaurowano drzwi na widownię i na foyer oraz zabytkowy żyrandol stanowiący centralną ozdobę widowni.

Podsumowując, rozmach wykonanej inwestycji był ogromny, obejmując wiele obszarów od strukturalnych po technologiczne i stanowił znaczący krok w kierunku modernizacji oraz ochrony kulturalnego dziedzictwa regionu. Wkład własny w wysokości ponad 40 mln zł brutto dokonany przez Województwo Śląskie stanowi jeden z większych wkładów finansowych w inwestycje w ostatnich latach.

Walory estetyczne
Projekt budowlany został opracowany na podstawie Programu Funkcjonalno-Użytkowego. Zarówno Program Funkcjonalno-Użytkowy, jak i koncepcję wraz z projektem budowlanym opracowało biuro projektowe Studio Quattro prowadzone przez Architekt Hannę Kramarczyk-Leśniak.
Najważniejsze kwestie remontowe ujęte w projekcie i następnie wykonane:
1. Widownia Opery Śląskiej została odnowiona i poddana pracom konserwatorskim oraz restauratorskim w celu zachowania dziedzictwa kulturowego. Wykonano renowację złoceń na balkonach i portalu sceny. Odrestaurowano sufit i ściany. Pomalowano całą widownię, wymieniono wykładziny i obicia.
2. Przeprowadzono prace konserwatorskie i renowacyjne na zabytkowym żyrandolu na widowni.
3. Na scenie dodano scenę obrotową, zapadnie oraz wymieniono z ręcznych na mechaniczne urządzenia sceniczne np. sztankiety. Dokonano odświeżenia ścian i zabudowy mechaniki scenicznej.
4. Odnowiono oraz powiększono orkiestron i przystosowano go do orkiestry Opery Śląskiej.
5. Odnowiono foyer poprzez wymianę podłogi, renowację i odmalowanie ścian, wykonanie renowacji sztukaterii ściennych i sufitowych. Odrestaurowano drzwi na scenę i wstawiono nowe drzwi do wyremontowanych i przebudowanych toalet.
6. Przebudowano magazyn zasceniczny, wyrównując między innymi poziom podłóg, co umożliwiło swobodny transport materiałów na spektakle. Odnowiono i pomalowany ściany magazynu. Wzmocniono dach oraz wstawiono nowe kolumny podtrzymujące.

7. Nowo utworzony ciąg komunikacyjny pod sceną pozwoli na transport kostiumów przez całą operę bez użycia schodów. Rozwiązanie to podnosi walory estetyczne budynku pozwalając na użytkowanie budynku w sposób ergonomiczny, nie krzyżując szlaków komunikacyjnych widzów, artystów i obsługi.
8. Zaprojektowano na nowo układ pomieszczeń w siedzibie teatru oraz dokonano ich rozmieszczenia w sposób najbardziej dogodny do potrzeb użytkowych Opery Śląskiej. Pomieszczenia odnowiono poprzez remont podłóg, ścian i sufitów, a część pomieszczeń wybudowano od podstaw.
9. Wykonano obowiązkowe prace zabezpieczające z zakresu przeciwpożarowego z powodu decyzji Państwowej Straży Pożarnej w zakresie konieczności zwiększenia bezpieczeństwa pożarowego budynku.
10. Wybudowano nową salę prób chóru i salę relaksu w celu powiększenia komfortu pracy i możliwości odpoczynku pracowników.
11. Dodano możliwość podnoszenia się orkiestronu do poziomu sceny.
12. Wybudowano na nowo klatkę schodową i pomieszczenia chóru oraz solistek. Odtworzono zabytkowy charakter klatki schodowej poprzez wylanie lastriko, które historycznie znajdowało się w tym miejscu.
13. Wyburzono i odtworzono w nowym układzie przewiązkę pomiędzy budynkiem Teatru, a budynkiem Filharmonii z uwzględnieniem nowego ciągu komunikacyjnego, pozwalającego na transportowanie kostiumów i rekwizytów pomiędzy budynkami i z magazynów na scenę bez użycia schodów.
14. Powiększono garderoby orkiestry poprzez dobudowę części budynku od strony placu wewnętrznego.
15. Wymieniono nawierzchnie na obu dziedzińcach oraz dokonano obsadzenia zielenią.

• Powyższe prace miały na celu spełnienie wytycznych wyznaczonych przez Dyrektora Opery Śląskiej, które były podstawą realizacji kamieni milowych inwestycji.
  1. Zachowanie historycznego charakteru:
• – Pomimo przeprowadzonych modernizacji, architekci zadali sobie trud, aby zachować pierwotny charakter neoklasycystycznego budynku, który został wzniesiony w 1901 roku według projektu Aleksandra Böhma.
• – Elementy historyczne, takie jak sztukaterie, złocenia czy żyrandol, zostały zabezpieczone i odrestaurowane, zachowując swoje oryginalne detale i charakterystyczny wygląd.
• 2. Nowoczesność w harmonii z tradycją:
• – Dodanie nowoczesnych rozwiązań, takich jak system zmiennej akustyki firmy ACS, stanowi innowacyjny krok, który współgra z bogatą historią Opery, przynosząc jednocześnie nowe możliwości techniczne i artystyczne.
• – Wprowadzenie systemu zmiennej akustyki umożliwiającego odtworzenie doskonałych warunków dźwiękowych, bez konieczności użycia mikrofonów czy głośników, podkreśla zaangażowanie w tworzenie autentycznych doświadczeń dla publiczności.
  3. Estetyka wnętrz:
• – Prace wykończeniowe, takie jak malowanie powierzchni czy ułożenie nowych wykładzin, zostały przeprowadzone z dbałością o szczegóły, nadając wnętrzom świeży i elegancki wygląd.
• – Renowacja kryształowego żyrandola, który zamontowany jest nad widownią, to dodatkowy element, który wprowadził do wnętrza Opery wyjątkowy blask i prestiż.

4. Zastosowanie wysokiej jakości materiałów:
– Wykorzystanie nowoczesnych technologii i wysokiej jakości materiałów podczas modernizacji, takich jak stropy żelbetowe czy wykładziny, nie tylko podniosło estetykę budynku, ale również zapewniło jego trwałość i funkcjonalność na długie lata.
5. Dbanie o szczegóły:
– Szczegółowe dopracowanie każdego elementu inwestycji, począwszy od poprawy jakości dźwięku, poprzez dostosowanie przestrzeni do potrzeb osób z niepełnosprawnościami, aż po estetyczne detale wnętrz, świadczy o trosce o wysoki standard i komfort użytkowników.
– Rewitalizacja żyrandola oraz odtworzenie elementów sztukatorskich i złocenia na widowni oraz w korytarzach foyer to przykłady dbałości o detale, które przyczyniły się do stworzenia wyjątkowego i eleganckiego otoczenia dla widzów.

Wszystkie te starannie przemyślane elementy sprawiły, że inwestycja w Operze Śląskiej nie tylko podniosła jej atrakcyjność i funkcjonalność, ale również zachowała jej oryginalny charakter, będąc równocześnie symbolem harmonii pomiędzy nowoczesnością, a tradycją, z zachowaniem wszystkich elementów historycznych. Prace odbywały się pod nadzorem Śląskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. Opera Śląska odzyskała po remoncie blask i stanowi ewidentną perłę wizualną na mapie regionu.

Funkcjonalność
Po dokonaniu remontu Opery Śląskiej, funkcjonalność tego obiektu została istotnie poprawiona, co przyczyniło się do zwiększenia jego atrakcyjności i użyteczności. Równolegle z funkcjonalnością zostało zwiększone bezpieczeństwo pracy i przeciwpożarowe. System ochrony przeciwpożarowej jako niezbędny z powodu decyzji Państwowej Straży Pożarnej został zaprojektowany specjalnie na potrzeby Opery Śląskiej i był objęty odrębną ekspertyzą, ze względu na zabytkowy charakter budynku.

Nowoczesna infrastruktura techniczna
Remont pozwolił na wprowadzenie nowoczesnych rozwiązań technologicznych, takich jak nowe systemy oświetleniowe, nagłośnieniowe i teletechniczne, co umożliwia lepsze przygotowanie i prezentację spektakli. Po dokonaniu remontu, Opera Śląska może pochwalić się nowoczesną infrastrukturą techniczną, która stanowi fundament dla wysokiej jakości spektakli. W ramach modernizacji wprowadzono szereg innowacyjnych rozwiązań, obejmujących:
1. Nowe systemy oświetleniowe: Zainstalowano zaawansowane systemy oświetleniowe, które pozwalają na precyzyjne sterowanie światłem na scenie. Dzięki temu reżyserzy i scenografowie mają większą swobodę w kreowaniu atmosfery oraz wskazywaniu uwagi publiczności na konkretne elementy scenografii czy kostiumów.
2. Nowe systemy nagłośnieniowe: Wyposażenie w nowoczesne systemy nagłośnieniowe pozwala na klarowne i wyraźne przekazywanie dźwięku zarówno podczas operowych arii, jak i dialogów w spektaklach teatralnych. Dzięki temu publiczność może w pełni docenić wokalne i instrumentalne wykonania artystów w każdym miejscu na widowni. System nagłośnienia nie polega na sztucznym przekazywaniu dźwięku, ale na eksponowaniu naturalnego dźwięku w każdej części widowni i sceny.
3. Nowe systemy obsługi sceny: Remont pozwolił także na implementację nowych systemów obsługi sceny, umożliwiających szybką i skuteczną obsługę spektakli przez zespół techniczny. Dzięki temu proces przygotowania spektakli jest bardziej zautomatyzowany i efektywny, co przekłada się na płynny przebieg każdej produkcji.
4. Poprawiona akustyka: Dzięki remontowi poprawiono akustykę sali operowej, co przełożyło się na lepszą jakość dźwięku podczas wykonań operowych i koncertów, zapewniając publiczności pełne doświadczenie muzyczne.
5. Zwiększona pojemność orkiestronu: Modernizacja pozwoliła na zwiększenie pojemności orkiestronu, co wpłynęło na poprawę warunków pracy orkiestry.
6. Zwiększona dostępność: Dokonano poprawy dostępności dla osób z niepełnosprawnościami, co sprawia, że Opera może być bardziej otwarta i przyjazna dla różnorodnych grup społecznych. Wyremontowano w tym zakresie pomieszczenie toalety dla osób z niepełnosprawnościami i przewidziano możliwość ulokowania wózków na widowni, a także odremontowano ciąg komunikacyjny dla osób z niepełnosprawnościami.
7. Lepsze warunki dla artystów: Remont przyczynił się do stworzenia lepszych warunków pracy dla artystów, poprzez dostosowanie sceny do potrzeb różnych produkcji operowych i teatralnych oraz zapewnienie odpowiedniej infrastruktury dla pracowników technicznych i administracyjnych. W szczególności wyremontowano garderoby, które przed remontem przestawały się nadawać do użytku ze względu na wyeksploatowanie.
8. Większa elastyczność programowa: Dzięki nowoczesnej infrastrukturze i lepszym warunkom technicznym, Opera może teraz prezentować bardziej zróżnicowane i ambitne przedstawienia, co przyciąga różnorodną publiczność i podnosi prestiż instytucji.
9. Poprawiona estetyka i komfort: Remont przyczynił się do poprawy estetyki wnętrza Opery oraz zapewnienia rozmieszczenia miejsc dla publiczności, co podnosi komfort i satysfakcję z uczestnictwa w wydarzeniach kulturalnych. Ma to wpływ na funkcjonalność wizualną.
10. Rozbudowa infrastruktury sieciowej: Dzięki rozbudowie Opera Śląska może w łatwiejszy sposób realizować zarówno swoje zadania własne jak spektakle, ale także zwiększyć komunikację na terenie Opery czy też dokonywać obsługi imprez, które do tej pory nie były organizowane ze względów technicznych.
11. Winda techniczna dla obsługi scenicznej: Zamontowanie windy na zasceniu domyka ciąg komunikacyjny dla pracowników obsługujących spektakle i pozwala im bez noszenia kostiumów po schodach przemieszczać się pomiędzy garderobami i magazynami. To samo dotyczy rekwizytów, które mogą być bezkolizyjnie transportowane na scenę.
12. Wyremontowana rampa: Dostosowano rampę przy magazynie do wysokości współczesnych samochodów dostawczych oraz zamontowano nową bramę, a także przełożono zabytkową kostkę na drodze dojazdowej, co umożliwia bezpieczny dostęp do rampy.
13. Logistyka: Poprawiono rozkład pomieszczeń w celu łatwiejszej i bardziej logicznej komunikacji pomiędzy nimi. Umiejscowiono niezbędnych pracowników blisko sceny i zgrupowano pracowników w pomieszczeniach pod kątem wzajemnej współpracy.

Te walory funkcjonalne po dokonaniu remontu sprawiają, że Opera Śląska staje się bardziej nowoczesnym i konkurencyjnym centrum kulturalnym, przyciągającym zarówno lokalną społeczność, jak i gości spoza regionu.

Nowatorstwo
Po przeprowadzeniu remontu Opera Śląska zyskała nowatorskie rozwiązania, które przyczyniły się do podniesienia jakości oraz różnorodności oferowanych przez nią spektakli. Oto zakres nowatorstwa w operze po remoncie:
1. Nowoczesne systemy techniczne: Remont pozwolił na wprowadzenie najnowszych systemów oświetleniowych, nagłośnieniowych i teletechnicznych. Te innowacyjne rozwiązania nie tylko poprawiają warunki techniczne dla artystów i pracowników Opery, ale także umożliwiają bardziej złożone i efektowne prezentacje spektakli oraz realizację imprez zewnętrznych i wynajmów.
2. Zróżnicowana oferta kulturalna: Dzięki nowoczesnej infrastrukturze Opera Śląska może teraz organizować różnorodne wydarzenia artystyczne, nie tylko tradycyjne opery, ale także koncerty, spektakle teatralne czy pokazy taneczne. To otwiera nowe możliwości dla widzów o różnych zainteresowaniach kulturalnych i przyciąga nową publiczność.
3. Nowatorskie podejście do produkcji operowej: Dzięki nowym technologiom i lepszym warunkom technicznym, Opera Śląska może eksperymentować z nowymi formami produkcji operowej z utrzymaniem tradycji. Od inscenizacji po efekty specjalne, nowoczesne systemy umożliwiają twórcom wprowadzanie innowacyjnych pomysłów scenicznych, co przekłada się na bardziej dynamiczne i porywające spektakle. Przyczynia się do tego wydatnie nowa obrotowa scena i zapadnia sceniczna.
4. Integracja z nowoczesnymi trendami w sztuce: Opera Śląska może również lepiej reagować na nowoczesne trendy w sztuce i kulturze. Dzięki nowatorskiemu podejściu do produkcji i prezentacji spektakli, Opera może angażować się w dyskusje o współczesnych tematach i wyzwaniach społecznych, przyciągając uwagę młodszej i bardziej zróżnicowanej publiczności. Opera pozostanie sztuką tradycyjną i dostojną, ale nie należy rezygnować z szukania nowych dróg dotarcia do publiczności.
5. Wykorzystanie technologii interaktywnych: Nowoczesne systemy techniczne mogą być również wykorzystane do interaktywnych doświadczeń artystycznych, takich jak projekcje wirtualnej rzeczywistości, interaktywne instalacje czy transmisje live z innych oper na całym świecie. To otwiera nowe możliwości dla rozwoju interaktywnych form sztuki i angażowania widzów w nowy sposób.

W ten sposób Opera Śląska po remoncie nie tylko zyskała nowoczesną infrastrukturę, ale także otworzyła się na nowe możliwości artystyczne i kreatywne, stając się ważnym ośrodkiem innowacji w dziedzinie opery i sztuki.

Montaż finansowy
Budżet całkowity projektu: 61 926 753,52 zł,
Budżet projektu dofinansowany z Unii Europejskiej: 20 271 821,28 zł,
Budżet projektu dofinansowany z budżetu państwa: 977 573,00 zł,
Budżet projektu dofinansowany z budżetu Województwa Śląskiego: 40 677 359,24 zł.

Aktywne gospodarowanie majątkiem
Realizacja inwestycji wpisuje się w zadanie własne samorządu w postaci propagowania kultury i rozwoju oferty kulturalnej dla mieszkańców regionu. Przebudowa pozwoliła na stworzenie sali teatralnej z najnowocześniejszym w Polsce systemem nagłośnienia. Inwestycja przyczyniła się do zwiększenia atrakcyjności Województwa Śląskiego oraz znacznie wzmocniła prestiż Opery Śląskiej w Polsce.
Wykonano projekt budowlany, który charakteryzował się rozwiązaniami technicznymi i technologicznymi optymalnymi do zaplanowanych nakładów. Przyjęto technologie gwarantujące możliwość długiej eksploatacji budynku. Realizacje robót powierzono doświadczonemu wykonawcy. Istniejące budynki w czasie remontu zostały zabezpieczone. Budynki w strefie robót budowlanych zostały także poddane termomodernizacji, co wydatnie wpłynęło na bilans energetyczny obiektu. Wykonanie projektu wpłynęło na swobodniejszy dostęp osób z niepełnosprawnościami do budynku.
Po przeprowadzeniu inwestycji, aktywne gospodarowanie majątkiem Opery Śląskiej obejmuje kilka istotnych aspektów:
1. Optymalne wykorzystanie nowoczesnej infrastruktury: Dzięki nowoczesnym rozwiązaniom technicznym, opera może aktywnie wykorzystywać swoją infrastrukturę do organizacji różnorodnych wydarzeń kulturalnych, nie tylko tradycyjnych oper, ale także koncertów, spektakli teatralnych czy pokazów tanecznych. To pozwala na zwiększenie zróżnicowania oferty kulturalnej i przyciągnięcie nowych widzów.
2. Rozwój programów edukacyjnych i społecznych: Opera Śląska może wykorzystać swoje nowe możliwości, aby rozwijać programy edukacyjne i społeczne, takie jak warsztaty muzyczne, spotkania z artystami czy projekty integrujące lokalną społeczność. Działania te nie tylko promują kulturę i sztukę w regionie, ale także angażują mieszkańców w życie kulturalne i społeczne miasta.
3. Współpraca z innymi instytucjami kulturalnymi: Dzięki nowoczesnej infrastrukturze i zwiększonej elastyczności w organizacji wydarzeń, Opera Śląska może aktywniej współpracować z innymi instytucjami kulturalnymi, organizując wspólne produkcje, festiwale czy wymianę artystyczną. To pozwala na budowanie silniejszej pozycji na mapie kulturalnej kraju i zwiększenie prestiżu Opery Śląskiej.
4. Efektywne zarządzanie finansowe: Aktywne gospodarowanie majątkiem obejmuje również efektywne zarządzanie finansowe, które pozwala na utrzymanie Opery w dobrej kondycji oraz zapewnienie stabilności ekonomicznej. Dzięki temu Opera może kontynuować swoją działalność artystyczną na najwyższym poziomie i rozwijać się.

Podsumowując, aktywne gospodarowanie majątkiem po przeprowadzonej inwestycji pozwala Operze Śląskiej na pełniejsze wykorzystanie potencjału kulturalnego, rozwój współpracy z innymi instytucjami oraz budowanie silnej i stabilnej pozycji na rynku kulturalnym